logo

藏文家谱文献补遗与史料价值刍议

作者:尼旦 来源:青海湖网 时间:2024-08-07 09:40:38 点击数:
摘要:家谱是对同一姓氏世系、人物和事迹的记录,是家族的生命史。作为史类文献,藏语将其称作གདུང་རབས། རུས་ཡིག ཕ་རབས།,皆指父系继嗣谱系。藏文家谱修撰始于唐代吐蕃晚期,元明时期修撰家谱趋于成熟,清代及民国时期得到普及。通过对所搜集的130种藏文家谱文献进行分析,按家族身份属性和家谱记录对象可分为六种家谱文类,即吐蕃王室及后裔家谱、西藏地方政权建立者家谱、西藏地方区域性政权建立者家谱、佛教世家家谱、苯教世家家谱和贵族世家家谱。这些藏文家谱文献超出了藏族传统教法史、王统史的体裁范畴,是研究家族史的第一手资料,也是研究地方史、区域史的重要史料,其所记载的中华民族共同体历史信息,为我们研究中华民族共同体形成的历史规律,提供了新的材料和视角。
关键词:藏文家谱;补遗;特点;类型;价值


  中国家谱存量繁富,形成别具一格的文献类别。目前,据《中国家谱总目》一书统计收录的家谱文献已达到52410部。中华人民共和国成立以来,先后出现了潘光旦、欧阳宗书、王继光、王鹤鸣、常建华、葛剑雄、王洪治、王北华等在中国家谱文献研究方面卓有成绩的学者。以上学者虽未对藏文家谱文献做过研究,但他们的研究方法和成果为我们研究藏文家谱文献提供了可资借鉴的思路和方法。为挖掘藏文家谱文献珍贵史料价值,笔者基于自己搜集的藏文家谱文献特点,对其收集现状、修撰传统、家谱类型等进行分析,对藏文家谱文献的学术意义和当代价值进行探讨。
一、藏文家谱文献的收集研究现状与补遗

  本文所论的藏文家谱文献是指1949年以前的不同历史时期,用藏文书写的,以同一姓氏世系、人物和事迹为内容的历史文书,它是中国少数民族历史文献中较为特殊的文献类别。
  (一)藏文家谱文献收集与研究现状
  近年来,学界对中国少数民族的家谱文献的收集、整理、编目作了大量工作。当前,中国少数民族家谱数量已达10231种,但对藏文家谱文献的收集整理方面,涉及较少。陈建华主编的《中国少数民族家谱目录》(全2册),以及王鹤鸣、王洪志合著的《中国少数民族家谱通论》中统计了满族、蒙古族、回族、维吾尔族等42个少数民族的家谱文献,其中收录了西藏自治区境内的1本门巴族家谱、8本珞巴族家谱,未收录藏文家谱文献。徐丽华主编的《藏学图籍录》、索朗顿珠主编的《西藏史学书目》等藏文古籍目录类图书中仅收录了《萨迦世系史》《朗氏灵犀宝卷》等部分藏文家谱文献。因此,藏文家谱文献的存世情况,至今尚无全面的统计数据。
  从研究情况来看,王华北编著的《少数民族家牒研究》未涉及藏族家谱;王鹤鸣、王洪志主编的《中国少数民族家谱通论》也仅收录一篇《神秘的藏寨 原始的谱系——四川黑水县色尔古藏寨藏族“猪下颌骨”家谱简介》。王继光的《安多藏区土司家族谱辑录研究》,对安多地区土司家族的族谱作了初步整理和研究,但仅对涉藏其他地区的《李氏宗谱》《鲁氏家谱》《祁氏家谱》等土司家谱进行整理研究。在翻译方面,当前,除阿旺贡噶索南的《瞻部州佛子萨迦世系宝库》、萨钦·贡嘎洛珠的《萨迦世系宝库续编》、大司徒·强秋坚参的《朗氏灵犀宝卷》等部分藏文家谱文献有汉译本外,大多数藏文家谱至今未被翻译,这也是造成学界对藏文家谱文献研究相对较少的原因之一。在藏学研究领域,除《萨迦世系史》《朗氏家族史》《达隆噶斯族谱》《大法寺夏鲁色康施主觉吾杰氏世系普》等单个家谱的研究成果外,其他藏族家谱文献综合研究的成果匮乏。因此,抢救、整理以及挖掘藏文家谱文献所蕴含的价值是当前历史学、文献学、民族学学科研究领域中亟待解决的问题,也是中华民族共同体研究中值得关注的研究课题。
  (二)藏文家谱文献补遗
  据笔者初步统计,汉文文献中对其称谓达57种,现代学术语境中也称之为“世系史”或“家族史”,在藏语语境中有གདུང་རབས།或ཕ་རབས།རུས་ཡིག三种特定称谓,皆为父系继嗣谱系之意。其中གདུང་རབས།,在敦煌吐蕃古藏文文献中多次出现。13世纪前后,开始以གདུང་རབས།一词来命名家谱文献,沿用至今,如《萨迦世系贤者口饰》(《ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ཡ་རབས་ཁ་རྒྱན་》)、《卡热聂氏世系》(《ཁ་རག་སྨྱོས་ཀྱི་གདུང་རབས་ཁྱད་པར་འཕགས་པ་》)、《吉祥夏喀巴世系宝串》(《དཔལ་ལྡན་ཤར་ཀ་པའི་གདུང་རབས་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་》)等,而རུས་ཡིག ཕ་རབས།命名的家谱文献较少,仅散见于牧区部落氏族中,如《略哇氏族谱》(《ལྷོ་པའི་རུས་ཡིག》)等。
  在谱牒学领域,中国少数民族家谱被分为口传家谱、实物家谱、文字家谱三大类型。据此种分类方式,藏文家谱可归为文字家谱。现传世的藏文家谱文献以藏文书写的长条书为主,以手抄本、木刻版两种形式流传。这些家谱文献大多保存在布达拉宫、萨迦寺、哲蚌寺、拉卜楞寺、德格印经院等,少数保存在民间。近年来,西藏藏文古籍出版社相继出版了部分藏文家谱文献。
  为了解藏文家谱文献存世情况,笔者先后搜集藏文家谱类古本、孤本、善本等珍贵文献130部,所涉及的姓氏或家族有59个,分别是鹘提悉勃野氏(སྤུ་རྒྱལ་)、章迪氏(བྲང་ཏི་)、昆氏(འཁོན་)、噶氏(རྒ་)、钦氏(མཆིམས་)、弥药·萨吾氏(མི་ཉག་སྭེའུ་)、芥氏(དཔྱལ་)、俄氏(རྔོག་)、益氏(དབྱིལ་)、拉布巴氏(ལྷ་འབུག་པ་)、秃氏(ཐུ་)、朗氏(རླངས་)、聂氏(གཉོས་)、桂氏(འགོས་)、尼德氏(ཉི་ལྡེ་)、铎氏(རྡོག་)、杰氏(ལྕེ་)、俄尔夏巴氏(ངོར་ཤར་པ་)、久热氏(སྐྱུ་ར་)、萨霍氏(ཟ་ཧོར་)、素氏(ཟུར་)、荣氏(རོང་)、噶斯氏(ག་ཟི་)、夏热巴(ཤར་བ་)、夏喀巴氏(ཤར་ཁ་བ་)、格尔氏(སྒེར་)、娘氏(མྱང་)、孽氏(གཉགས་)、噶尔氏(མགར་)、穹布(ཁྱུང་པོ་)、朵嘛尔氏(རྡོ་དམར་)、亚俄氏(ཡ་ངལ་)、吉氏(སྐྱིད་)、克尔氏(སྒྱེར་)、布尔巴氏(འབུར་པ་)、乃东氏(སྣེ་གདོང་)、琼结氏(འཕྱོངས་རྒྱས་)、恰巴氏(བྱ་པ་)、甲日氏(རྒྱ་རི)、多卡尔氏(མདོ་མཁར་)、噶西瓦氏(དགའ་བཞི་བ་)、珠知氏(འབྲུ་ཏྲེ་)、辛氏(གཤེན་)、珠氏(འབྲུ་)、休氏(ཞུ་)、巴氏(སྤ་)、谬氏(རྨེའུ་)、荣布氏(རོང་བོ་)、兑氏(གཏོད་)、甲氏(རྒྱ་)、懂氏(ལྡོང་)、康埠氏(ཁམས་བུ་)、韦氏(དབས་)、鸠氏(འཇུ་)、吉阔氏(དཀྱིལ་འཁོར་)、顶巴氏(སྡིངས་པ་)、亚阿氏(ཡ་ང་)、琼氏(ཁྱུང་)、藏氏(རྩངས་)等。这些家族在不同历史时期,在西藏地方扮演重要角色,也是中华民族交往交流交融的重要参与者。
  现将笔者收集的130部藏文家谱文献举要如下:P.T.1286《小邦邦伯家臣及赞普世系》(《རྒྱལ་ཕྲན་དང་རྒྱལ་རབས་རིམ་བྱུང་གི་མིང་།》)、《知识明光广论》(《ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་རྒྱས་པ།》)、《萨迦世系偈颂体》(《ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ཚིགས་བཅད་མ།》)、萨迦世系略本》(《དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་མདོར་བསྡུས།》)、《萨迦世系贤者口饰》(《ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ཡ་རབས་ཁ་རྒྱན།》)、《吉祥萨迦世系福乐之海》(《དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་འདོད་རྒུའི་རྒྱ་མཚོ།》)、《瞻部州佛子萨迦世系宝库》(《འཛམ་གླིང་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཐུབ་པའི་རྒྱལ་ཚབ་ཆེན་པོ་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པའི་གདུང་རབས་རིན་པོ་ཆེ་ཇི་ལྟར་བྱོན་པའི་ཚུལ་གྱི་རྣམ་པར་ཐར་པ་རིན་པོ་ཆེའི་བང་མཛོད།》)、《萨迦世系宝库续编》(《ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད་ཀྱི་ཁ་སྐོང་།》)、《萨迦世系入门明镜》(《དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་ཞེས་མཚན་མཆོག་གསུམ་ལྡན་གཞན་འགྲན་བྲལ་བའི་གདུང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ལས་གསར་བུ་རྣམས་ཀྱིས་ལྟ་བའི་མེ་ལོང་།》)、《至尊·噶译师祈愿世系谱》(《རྗེ་བཙུན་རྒ་ལོ་ཙྪའི་གདུང་རབས་དང་རྣམ་པར་ཐར་པའི་གསོལ་འདེབས།》)、《至尊·噶译师祈愿世系释本》(《རྗེ་བཙུན་རྒ་ལོ་ཙྪའི་གདུང་རབས་དང་རྣམ་པར་ཐར་པའི་གསོལ་འདེབས་འགྲེལ་པ་དང་བཅས་པ།》)、《钦氏善知识世系谱》(《དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་མཆིམས་པ་རྣམས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས།》)、《吉祥右翼北部万户长世系谱》(《དཔལ་ལྡན་གཡས་རུ་བྱང་པའི་གདུང་རབས།》)、《南北万户长世系谱》(《བྱང་པ་ལྷོ་བདག་པོའི་གདུང་རབས།》)、《芥氏世系水槽和恒河二部合编普光明镜》(《དཔྱལ་གྱི་གདུང་རབས་ཟ་ར་ཚགས་དང་གང་གྭའི་ཆུ་རྒྱུན་གཉིས་གཅིག་ཏུ་བྲིས་པ་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་།》)、《上师芥氏世系谱》(《བླ་མ་དཔྱལ་པའི་གདུང་རབས་བཞུགས་སོ།》)、《俄氏上师世系功业宝串》(《བླ་མ་རྔོག་པ་ཡབ་སྲས་རིམ་པར་བྱོན་པའི་རྣམ་ཐར་རིན་པོ་ཆེའི་རྒྱན་གྱི་ཕྲེང་བ།》)、《俄氏世系赞颂珍本》(《རྔོག་གི་གདུང་རབས་ཆེ་དགེ་ཡིག་ཚངས།》)、《圣观音授记益氏族谱》(《རྗེ་བཙུན་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱིས་ལུང་བསྟན་ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོའི་རྣམ་སྤྲུལ་དབྱིལ་གྱི་གདུང་རབས།》)、《赞普后裔拉布巴世系》(《ལྷ་འབུག་པ་ཅན་གྱི་གདུང་རབས།》)、《秃氏世系史》(《ཐུའི་གདུང་རབས་བཞུགས་སོ།》)、《第巴亚加巴世系谱》(《སྡེ་པ་ཡར་རྒྱབ་པའི་གདུང་རབས།》)、《朗氏世系灵犀宝卷古本》(《རླངས་ཀྱི་གདུང་རབས་སམ་རླངས་པོད་བསེ་རུ།》)、《朗氏世系灵犀宝卷续本》(《རླངས་ཀྱི་གདུང་རྒྱུད་པོ་ཏི་བསེ་རུ།》)、《神系朗氏单谱》(《ལྷ་རིགས་རླངས་ཀྱི་རྣམ་མཐར་ཆིག་བརྒྱུད།》)、《神系朗氏世系二十一问答》(《རླངས་ལྷ་གཟིགས་ཀྱི་གདུང་རབས་དྲི་ལན་ཉེར་གཅིག །》)、《卡热聂氏世系与朗氏世系》(《ཁ་རག་གཉོས་ཀྱི་གདུང་རབས་ཁྱད་པར་འཕགས་པ་དང་རླངས་ཀྱི་གདུང་བརྒྱུད་སོགས།》)、《殊胜聂氏世系史》(《ཁ་རག་སྨྱོས་ཀྱི་གདུང་རབས་ཁྱད་པར་འཕགས་པ།》)、《妙史花束尼德世系史》(《ལོ་རྒྱུས་ངོ་མཚར་སྣང་བ་མེ་ཏོག་གི་ཆུན་པོ་ཉི་ལྡེ་བའི་གདུང་རབས།》)、《铎氏世系日月明光宝卷》(《རྡོག་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་ཉིན་ཟླའི་འོད་འཕྲོ་རིན་ཆེན།》)、《大法寺夏鲁色康施主觉吾杰氏世系谱》(《ཆོས་གྲྭ་ཆེན་པོ་དཔལ་ཞྭ་ལུ་གསེར་ཁང་གི་བདག་པོ་ཇོ་བོ་ལྕེའི་གདུང་རབས་བཞུགས་སོ།》)、《达隆巴世系史》(《སྟག་ལུང་གདུང་རབས།》)、《达隆噶斯世系奇饰众生喜乐》(《དཔལ་སྟག་ལུང་ག་ཟིའི་གདུང་རབས་ཟམ་མ་ཆད་པར་བྱོན་པའི་རྣམ་ཐར་ངོ་མཚར་ནོར་བུའི་དོ་ཤལ་སྐྱེ་དགུའི་ཡིད་འཕྲོག །》)、《吉祥夏喀巴世系宝串》(《དཔལ་ལྡན་ཤར་ཀ་པའི་གདུང་རབས་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ།》)、《吉祥仁蚌格尔氏世系大略》(《དཔལ་ལྡན་རིན་ཆེན་སྤུངས་པ་སྒེར་གྱི་གདུང་རབས་ཆེ་ལོང་ཙམ་ཞིག །》)、《娘氏谱略》(《མྱང་གི་གདུང་རབས།》)、《孽氏世系及法嗣》(《གཉགས་སྟོན་པའི་གདུང་རབས་དང་གདན་རབས།》)、《蔡巴贡嘎多吉传记辑略噶尔氏略谱》(《ཚལ་པ་སྨོན་ལམ་རྡོ་རྗེའི་རྣམ་ཐར་ལས་མགར་གྱི་གདུང་རབས།》)、《多卡尔家族源流》(《མདོ་མཁར་ཞབས་དྲུང་གི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་ཟོལ་མེད་ངག་གི་རོལ་མོ།》)、《噶西瓦家族源流》(《དགའ་བཞིའི་བའི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་ཟོལ་མེད་གཏམ་གྱི་ང་རོ།》)、《辛氏源流世系谱》(《རྒྱལ་རིགས་གཤེན་གྱི་གདུང་རབས།》)、《珠氏源流世系谱》(《རྒྱལ་བ་འབྲུ་ཡི་གདུང་རབས།》)、《休氏源流世系谱》(《དབང་ལྡན་ཞུ་ཡི་གདུང་རབས།》)、《巴氏源流世系谱》(《གྲུབ་ཐོབ་སྤ་ཡི་གདུང་རབས།》)、《谬氏源流世系谱》(《མཁས་བཙུན་རྨེའུ་ཡི་གདུང་རབས།》)、《拉托王世系政教善说解迷》(《ལྷ་ཐོག་དཔོན་གྱི་གདུང་རབས།》)、《协嘎尔政教史辑略哇氏族谱》(《དབས་ཀྱི་གདུང་རབས་གཅིག་བརྒྱུད་དམ་ལྷོ་པའི་རུས་ཡིག །》)、《苯教大辛亚阿氏世系》(《རྒྱལ་གཤེན་ཡ་ངའི་གདུང་རབས།》)、《吉祥顶氏族谱》(《དཔལ་ལྡན་སྡིངས་པའི་གདུང་རབས།》)、《琼氏世系青首古本》(《ཁྱུང་གི་གདུང་རབས་ལོ་རྒྱུས་མ་ཡིག་གཡུ་མགོ་མ།》)、《琼氏世系金匣旧本》(《ཁྱུང་གི་གདུང་རབས་གསེར་སྒམ་མ།》)、《至尊·穆赛巴多吉坚参传记辑略藏氏世系简谱》(《རྗེ་མུས་སྲས་པ་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་རྣམ་ཐར་ལས་རྩངས་ཀྱི་གདུང་རབས་བསྡུས་མ།》)等。
  以上130部家谱存在同一家族多家谱现象。如昆氏家族有《瞻部州佛子萨迦世系宝库》等21种家谱;朗氏家族有《朗氏世系灵犀宝卷古本》等7种家谱;格尔氏家族有《吉祥仁蚌格尔氏世系大略》等3种家谱;聂氏家族有《殊胜聂氏世系史》等5种家谱;夏喀巴氏有《吉祥夏喀巴世系宝串》等3种家谱;噶斯氏家族有《达隆噶斯世系奇饰众生喜乐》等3种家谱等。
二、藏文家谱修撰传统与类型

  通过对现收集到的藏文家谱文献的基本情况进行分析,可以发现其修撰传统和类型。
  (一)藏文家谱修撰传统
  藏文家谱文献修撰始于唐代吐蕃晚期,当时的家谱主要以编年体裁修撰一家一姓的王族世系史。敦煌古藏文历史文献P.T.1286《小邦邦伯家臣及赞普世系》、P.T.1287《赞普传记》两种古藏文文献,均可视为吐蕃王族世系史。这是迄今发现的最早藏文家谱文献,同时期其他140个大姓世系家谱,今亡佚无存。另外,在部分早期苯教文献中,也能见到苯教世家家谱,但成书年代难以断定,本文暂不作讨论。
  13世纪以来,各地政权统领家族的藏文家谱文献相继问世,其中最具代表性的有昆氏家谱、朗氏家谱、格尔氏家谱、聂氏家谱,以及西藏地方历史上区域性政权建立者家谱,如诸吐蕃王室后裔世系家谱、十三万户家族的家谱等。同时,佛教世家、苯教世家等家谱也不断出现。1642年甘丹颇章地方政权建立后,记述西藏上层贵族阶层的家谱也相继产生,如《多卡尔家族源流》《噶西瓦家族源流》等。
  藏文家谱多以明氏族所处,别家族“骨系”,敬祖先伟业,彰先贤明德,欲以施教为目的而修撰,修撰者大多为家族的后裔和苯佛二教的门徒。因此,必然存在“以亲者为讳、以尊者为讳、以古者为讳”的避讳情况,具有一定的时代特点和历史局限性。从数量上看,藏文家谱文献较少,其原因是13世纪开始,藏传佛教活佛转世制度和宗教法脉传承体系逐渐代替了姓氏家族世系制度,特别是“由于佛教认为众生皆可成佛,不限姓氏种族,受这一思想影响,姓氏使用逐渐衰微”,体现姓氏世系与社会等级的家谱文献修撰传统一直势微。因此,藏文历史文献总体上呈现出以教法史为主、世俗性史料为辅的特点。
  (二)藏文家谱文献类型
  藏文家谱按其家族身份、记录对象,大致可分为吐蕃王室及后裔家谱、西藏地方主体政权建立者家谱、西藏地方区域性政权建立者家谱、佛教世家家谱、苯教世家家谱和贵族世家家谱。
  一是吐蕃王室及后裔世系家谱,如记载吐蕃政权建立者鹘提悉勃野氏的P.T.1286《小邦邦伯家臣及赞普世系》,以及吐蕃政权灭亡后,其后裔迁徙到各地形成的家谱,如《吐蕃王系上部阿里芒域世系源流明镜》《吐蕃王系贡塘世系简谱》《法王赞普后裔拉甲日世系宝串》等。这类家谱既有单独成书的,也有收录在王统史、教法史等史籍中的,都较完整地记述了吐蕃赞普世系及其后裔在不同区域统治的历史。
  二是西藏地方主体政权建立者家谱,如元代西藏地方萨迦政权建立者昆氏——《萨迦昆氏世系史》、明代西藏地方帕竹政权建立者朗氏——《朗氏灵犀宝卷》、明代晚期西藏地方仁蚌巴政权建立者格尔氏——《吉祥仁蚌格尔氏世系大略》、明代晚期西藏地方藏巴汗政权建立者孽氏——《藏巴汗传记及世系》等。该类家谱内容较为详实,体例较为规范,关于历代中央政府与西藏地方关系史的内容最为丰富。
  三是西藏地方区域性政权建立者家谱,如弥药氏(拉堆姜万户)——《吉祥右翼北部万户长世系谱》、久热氏(直贡万户)——《估主直贡巴世系与法座简史》、噶斯氏(达隆万户)——《达隆噶斯世系奇饰众生喜乐》、夏喀巴氏(江孜法王政权)——《吉祥夏喀巴世系宝串》等。该类家谱,记载今西藏拉孜、墨竹工卡、林周、江孜等县的历史最为详细。
  四是佛教世家家谱,如俄氏——《俄氏上师世系功业宝川》、聂氏——《殊胜聂氏世系史》、杰氏——《大法寺夏鲁色康施主觉吾杰氏世系普》、铎氏——《铎氏世系日月明光宝卷》、芥氏——《上师芥氏世系谱》等。该类家谱较为清晰地记述了藏传佛教的法脉师承情况,为探寻藏传佛教中国化提供了丰富的史料。
  五是苯教世家家谱,如辛氏——《辛氏源流世系谱》、珠氏——《珠氏源流世系谱》、休氏——《休氏源流世系谱》、巴氏——《巴氏源流世系谱》、缪氏——《谬氏源流世系谱》等。该类家谱,较为详尽地记述苯教家族法脉传承。
  六是贵族世家家谱,如《多卡尔家族源流》《噶西瓦家族源流》等。该类家谱,详细记述清代西藏地方政权的机构、职官、爵位、庄园等世俗历史。
  以上六类家谱大体有详、中、略三种范式。详谱记录了姓氏来源传说、姓氏释义、世系明表(总谱与支谱)、先祖人物小传、地方性民俗知识、政教关系等。此类家谱不是一时一人之作,而是通过后人不断补充而成。中谱仅记录世系总谱和主要先祖人物功业。略普只记录世系传承名录,属于单谱,在藏文语境中称其为“གདུང་རབས་ཆིག་རྒྱུད།”。
三、藏文家谱文献的史料价值

  文献是研究历史的基础,家谱是史料的重要组成部分。清代史学家章学诚曾言:“有天下之史,有一国之史,有一家之史,有一人之史,传状志述,一人之史也;家乘谱牒,一家之史也;部府县志,一国之史也;综纪一朝,天下之史也”;“夫比人斯有家,比家斯有国,必国斯有天下,家牒不休,则国之掌故何所资而为之徵信耶?”可见,在史学领域,家谱与正史、方志等居于同等地位。
  (一)藏族传统史学编纂体裁的超越
  藏族传统史学著作体裁方面,大体可分为编年史、教法史、王统史、人物传记、地理志、庙志、年表等。这些传统史学著作虽体裁各异,但叙述趋同,都专精于苯佛二教的传播史,记载藏族世俗社会的历史相对较少。藏族家谱文献涉及一家族的生命史、区域史、社会组织结构、上层世俗人物传记、各民族间交往等藏族世俗社会活动的丰富内容,在体裁等方面超出藏族传统史学著作范畴,是了解藏族世俗社会不可多得的历史文献。例如从家族史来看,藏文家谱中所记内容大致体现一个家族的总谱与支谱、家族姓氏与人口规模、组织与生计方式、联姻与政治同盟、中央王朝的册封与家族兴盛、家族内部矛盾与分流、家族后裔迁移与再兴、不同家族之间矛盾与斗争等;又如从区域史来看,元代乌斯藏十三万户,即拉堆洛、拉堆绛、曲弥、夏鲁、绛卓、羊卓、止贡、蔡巴、帕木竹巴、雅桑、甲玛、嘉域、达垅万户统辖领地的区域史,在西藏传统王统史、教法史等史书中虽有零星记载,但缺乏完整具体的历史信息。藏文家谱则较为详实地记载区域历史信息,既能与方志类史料文献相互佐证,又能一定程度弥补其史料缺失。因此,藏文家谱文献超出了教法史、王统史、人物传记等传统文献的体裁范畴,是获取世俗历史信息的重要文献来源。
  (二)中华民族“三交”史的补正
  藏文家谱文献不仅记载了西藏及其他涉藏地区诸多家族的历史陈迹,更可贵的是保留了藏族众多家族在历史发展进程中与中央政府之间的互动,以及藏族与其他民族间交往交流交融的史事。
  从政治共同体角度看,藏族家谱文献中记录的觐见、朝贡、请赏、颁赐、封号、世袭罔替、矛盾纠纷等政治性活动,清晰地呈现了中央政府与涉藏地区各家族之间的政治互动情况,反映了历代中央政府对涉藏地区治理的具体历史细节,折射出中央政府与某一个家族兴衰的密切关系,体现了一荣俱荣、一损俱损的历史发展规律,从历代中央政府与西藏地方关系角度证实了中华民族是一个政治共同体。
  从文化共同体角度看,姓氏来源与姓氏释义是藏文家谱文献记载的重要内容之一,藏语将姓氏释义为རུས་བཤད།,例如《藏巴甲热传记辑略甲氏世系简谱》中,对“甲氏”的朔源与姓氏释义时说:“甲”意为“汉”,其姓氏虽为西藏古老姓氏,但其祖先与中原或汉族存在某种关联,故其家族姓氏托名为“甲”;又如《芥氏世系水槽和恒河二部合编普光明镜》中,对“芥氏”的朔源与姓氏释义时说,“芥”意为“铺”,其姓氏虽为西藏古老的佛教世家,但在“芥”姓释义时,附会的传说是神子菩提聚光为度化众生及供奉文殊菩萨,下凡五台山,此时天降花雨,道场成为铺满花瓣的殊胜之地,故其姓氏托名为“芥”,同时神子菩提聚光为繁衍殊胜子嗣,取汉地萨哈日玛为妻,生下了玉泽和普泽,从此“芥”氏后裔在西藏延绵不绝;再如《拉托王世系政教善说解迷》中说,文成公主远嫁吐蕃时,十二岁释迦牟尼等身像置于木轮车上,由拉嘎和鲁嘎两名力士牵引,后来这位名叫拉嘎的力士定居在康区,其后裔在今康区繁衍,成为拉托王族后裔。藏文家谱中出现的这种姓氏来源叙述与姓氏释义方式,生动地反映了汉、藏民族间的文化关联,这恰好表现的是一种朴素的文化心理,即文化认同。
  藏文家谱作为民族史类文献,一方面是研究家族史的第一手资料,也是研究地方史、区域史的重要史料;另一方面其所记录的中国西南各民族交往交流交融和中华民族形成发展的历史进程,为研究中华民族共同体形成的历史规律,提供了新的材料和视角。
 
文章来源:《西藏研究》2024年第3期
相关推荐